Kukurydza uprawiana na kiszonkę niezależnie od grupy wczesności największe plony zielonej masy osiąga w fazie dojrzałości mlecznej ziarna. Natomiast w odniesieniu do plonu suchej masy jest to dopiero 75% możliwości tej rośliny. Oznacza to, że ze zbiorem warto jeszcze poczekać.

Przy normalnym rozwoju kolb najlepszy termin zbioru na kiszonkę wyznacza dojrzałość woskowa ziarna. Zawartość suchej masy w zbieranej zielonce powinna mieścić się w zakresie 32-35%. Żeby wyznaczyć ten moment nie wystarczy się kierować tylko fazą rozwoju ziarna, ale też wyglądem liści, udziałem kolb i typem odmiany. Trzeba zwrócić uwagę na trzy elementy:

* ustalić sposób dojrzewania odmiany oraz zieloność liści (zielone czy zasychające);

* oznaczyć udział kolb (%) w świeżej masie (ściąć kilka roślin i je zważyć, a następnie oberwać kolby, odkoszulkować i też je zważyć);

* określić miejsce przebiegu linii mlecznej w ziarniaku wyłuskanym ze środkowej części kolby.

Linią mleczną nazywana jest linia przejścia między jasną (mleczną) częścią, a półstałą żółtawą częścią bielma na przekroju pionowym ziarniaka. Ziarniak kukurydzy dojrzewa od zewnątrz w kierunku nasady. Konsystencja woskowa najpierw pojawia się u góry i miejsce jej styku z frakcją płynną nazywane jest linią mleczną. Jej górne położenie wskazuje, że zawartość suchej masy w całej roślinie wynosi ok. 20%. Natomiast gdy linia mleczna zanika u nasady ziarniaka, wówczas zawartość suchej masy wynosi ok. 38%.

Zbioru kukurydzy na ziarno nie należy rozpoczynać przed zakończeniem fazy nalewania ziarna. Konieczne jest tu osiągnięcie dojrzałości fizjologicznej, co wskazuje pojawienie się czarnej plamki u nasady ziarniaka. Warto pamiętać, że czarna plamka u niektórych odmian może się nie pojawić (cecha warunkowana genetycznie).

Obecność czarnej plamki sprawdza się na ziarniakach wyłuskanych ze środkowej części kilku kolb, zerwanych z roślin rosnących w szczerym łanie. Należy wybierać rośliny z jedną kolbą, gdyż wielokolbowość w naszych warunkach klimatycznych uznawana jest za wadę. Warto też spojrzeć na linię mleczną.

Innym objawem dojrzałości kukurydzy do zbioru jest wyschnięcie i częściowe otwarcie liści okrywowych kolb oraz stwardnienie ziarna. Dla odmian o ziarnie typu dent termin dojrzewania można określić, ustalając datę kształtowania się charakterystycznych rejestrów (wgnieceń) na górnej powierzchni ziarniaków. Na ogół faza czarnej plamki przypada 20 dni po pojawieniu się tych wgnieceń.

Do wytworzenia kilograma suchej masy kukurydza potrzebuje pobrać od 238 l wody w przypadku uprawy na zielonkę do 454 l przy uprawie na ziarno. Dużo tutaj zależy od indywidualnych cech odmian. Wzrost zapotrzebowania rozpoczyna się od fazy 10-12 liści i trwa do chwili, gdy ziarno osiągnie 50-45% wilgotności. Później odporność na suszę szybko rośnie.

Szczyt pobierania wody przypada na fazy kwitnienia i wykształcania kolb (nalewania ziarna). Niedobory opadów w tym okresie istotnie rzutują na plon, gdyż podczas upału utrata wilgoci z gleby wskutek parowania może sięgać 7 mm dziennie.

Wszyscy producenci kukurydzy wiedzą, jak bardzo ta roślina boi się letniej suszy, kiedy zwiększone potrzeby wodne nie mogą być pokryte. Wówczas roślina dzięki specyficznemu metabolizmowi, fotosyntezie typu C4 oraz zdolności do ograniczania transpiracji i utraty wody, spowalnia swoje procesy życiowe. Niestety, dzieje się to kosztem obniżonego gromadzenia materiałów zapasowych, czyli plonu.

Poza bieżącymi opadami wychwytywanymi bezpośrednio przez rośliny, większa część wody wykorzystywanej przez kukurydzę jest czerpana z gleby przez korzenie. Zatem gleba pełni rolę zbiornika regulującego dopływ wody pomiędzy kolejnymi deszczami. Sytuacja jest tym lepsza, im pojemność wodna gleby jest większa.

Termin siewu kukurydzy stwarza dogodne warunki zarówno do odchwaszczania herbicydami doglebowymi, jak i nalistnymi. W niektórych sytuacjach czynnikiem limitującym bywa odpowiednie uwilgotnienie gleby, które jest wymagane do działania większości herbicydów doglebowych. Jest to istotne zwłaszcza dla chwastów ciepłolubnych, jak np. prosowate czy szarłat, które mogą wschodzić nawet pod koniec maja.

Działanie doglebowe wykazuje aktualnie (2022) 5 substancji czynnych, jakie mogą się pojawić w herbicydach kukurydzianych:

• chlomazon (nie stosować na glebach lekkich) – przytulia czepna, gwiazdnica pospolita, jasnoty, tasznik pospolity i tobołki polne;
• metolachlor-S – chwastnica jednostronna, włośnice, palusznik krwawy i psianka czarna;
• pendimetalina – chwastnica jednostronna, włośnica zielona, komosa biała, tobołki polne i gwiazdnica pospolita;
• petoksamid – blekot pospolity, bodziszek drobny, chwastnica jednostronna, gorczyca polna, jasnota purpurowa, krzywoszyj polny, przetacznik perski, psianka czarna, rdest plamisty, szarłat szorstki, rumian polny, tasznik pospolity, tobołki polne i wilczomlecz obrotny;
• terbutyloazyna – fiołek polny, komosa biała, maruna bezwonna, przetacznik polny, przytulia czepna, psianka czarna, rdest powojowy, szarłat szorstki i tasznik pospolity.

Do odchwaszczania kukurydzy w zabiegach powschodowych zalecanych jest kilkanaście substancji czynnych. Na ich bazie zarejestrowano blisko 100 herbicydów, które posiadają zalecenia od wschodów do 8 liści kukurydzy, a niektóre nawet dłużej. Warto pamiętać, że od fazy 4 liści kukurydzy konkurencja chwastów odbija się na jej plonowaniu. Natomiast używanie specyfików wywołujących stres roślin (m.in. herbicydów) od fazy 6 liści kukurydzy może zakłócać wykształcanie kolb.

Zapotrzebowanie kukurydzy na składniki pokarmowe jest znaczne, co wynika z ogromnego potencjału plonowania. Spośród mikroskładników do pierwszoplanowych należą cynk i bor, a ponadto miedź i mangan. W praktyce większą wagę przywiązuje się tylko do pierwszej wymienionej pary mikroskładników. Natomiast niedobór miedzi i manganu ma mniejsze konsekwencje.

Zasilanie kukurydzy cynkiem i borem obejmuje zabiegi dolistnego dokarmiania, które realizuje się w fazie 4-10 liści kukurydzy. Przy dużych potrzebach (tabela) warto rozważyć dwukrotne dokarmianie: dwoma równymi dawkami lub pierwszą mniejszą i drugą większą. Optymalna temperatura powietrza do wykonywania takich zabiegów wynosi 10-15°C.

Pobranie mikroskładników przez kukurydzę

* wraz z odpowiednią masą słomy

Bor – jego niedobór w odżywianiu kukurydzy powoduje karłowatość roślin. Najmłodsze liście żółkną, nie rosną, zwijają się i zasychają. Na starszych, pofałdowanych liściach pomiędzy żyłkami pojawiają się białawe smugi. W fazie kwitnienia obniża się produkcja i płodność pyłku, co skutkuje pogorszeniem zaziarnienia kolb.

Cynk – kukurydza jest bardzo wrażliwa na jego niedobór. W ubogich stanowiskach wierzchołki siewek zaraz po wschodach bieleją. Pomiędzy nerwami liści pojawiają się żółte, bielejące smugi, które z upływem czasu zamierają i się wykruszają. Rośliny przestają rosnąć. Następuje też pogorszenie wykształcania ziarna w kolbach (szczerbatość).

Gęstość siewu kukurydzy powinna być ukierunkowana na docelową obsadę roślin do zbioru. Jej ustalanie w momencie siewu powinno uwzględniać wartość stanowiska, wczesność i typ odmiany oraz przeznaczenie plonu. Zdolność tworzenia plonu ziarna w dużej mierze zależy od liczby liści, które roślina wytworzy nad kolbą.

Wczesne odmiany na ogół są niższe i mają mniej liści nad kolbą. Można temu zaradzić zwiększając obsadę roślin. Podobnie jest w przypadku wczesnych odmian wydających ziarno typu flint. Takie mieszańce mają też warunkowaną genetycznie potencjalną liczbę ziaren w kolbie. Zatem plonowanie można w dużym stopniu regulować obsadą kolb. Zaniżanie wysiewu jest niewskazane.

W przypadku odmian o ziarnie dent liczbę ziarniaków tworzonych w kolbie ogranicza tylko dostępność wody i materiałów zapasowych. Zazwyczaj są to odmiany późniejsze, które preferują rzadszą obsadę (tabela).

Obsada kukurydzy ziarnowej przed zbiorem (tys. roślin/ha)*

* w uprawie na kiszonkę obsadę zazwyczaj się zwiększa o 5 tys. szt./ha

Przy ustalaniu normy wysiewu należy pamiętać, że od chwili kiełkowania obsada roślin tylko spada. Dlatego docelowa obsada roślin to gęstość siewu pomniejszona o udział nasion niekiełkujących, wypadanie roślin w wyniku uszkodzenia przez przymrozki, choroby i szkodniki oraz w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych.

Efekt startowy polega na zwiększeniu wigoru rośliny na początku jej rozwoju. Tę rolę pełni skoncentrowana dawka nawozu, którą umieszcza się w bezpośrednim sąsiedztwie korzeni. W praktyce najczęściej stosuje się nieco ponad 100 kg/ha fosforanu amonu (18-46). Kukurydza potrzebuje dużo fosforu na początku swojego rozwoju.

Siewniki do kukurydzy są wyposażone w specjalne aplikatory, które umieszczają nawóz w gruncie. Fosforan amonu powinien być zaaplikowany pod korzeń, a właściwie ok. 5 cm poniżej linii głębokości siewu nasion oraz 4-5 cm w bok od bruzdy siewnej. Ta precyzja ma dwa cele. Pierwszym jest umieszczenie odpowiedniej porcji fosforu w bliskim sąsiedztwie wytwarzanych korzeni, żeby stymulować młode rośliny do szybkiego wzrostu. Natomiast utrzymanie pewnego dystansu ogranicza ryzyko uszkodzeń kiełka i młodych korzeni kwasem fosforowym.

Bez względu na warunki panujące wiosną, nawożenie startowe zawsze jest użyteczne dla roślin kukurydzy. Szczególnie w przypadku opóźnionych wschodów (długa i chłodna wiosna, zimna, jasna i wolno nagrzewająca się gleba, uprawa uproszczona), jego działanie jest bardziej efektywne.

Istotnym celem każdego siewu są szybkie i wyrównane wschody. Aby nasiono wykiełkowało, musi mieć dostęp do wilgoci i powietrza. Dlatego wysiew kukurydzy powinien być:

* wystarczająco głęboki (powyżej 4 cm), aby ochronić nasiona przed przymrozkami, ptakami i wysychaniem powierzchni gleby;

* nie za głęboki (poniżej 8 cm), aby ograniczyć zużycie materiałów zapasowych nasion na niepotrzebne wydłużanie koleoptylu, skrócić czas wychodzenia na powierzchnię oraz uniknąć szkodników i konkurencji chwastów.

Płytki wysiew (4-5 cm) należy brać pod uwagę na glebach cięższych, przy opóźnionym siewie, a także w warunkach gorszego ogrzania i dużego uwilgotnienia głębszych warstw roli oraz przy wczesnym stosowaniu herbicydów doglebowych.

Głębszy siew (6-7 cm) można rozważać w słabszych stanowiskach, przy siewie w optymalnym terminie oraz w warunkach dobrego ogrzania i gorszego uwilgotnienia wierzchniej warstwy roli (takie warunki mogą być niewystarczające dla dobrej skuteczności herbicydów doglebowych).

Nasiona powinny być umieszczane na podobnej głębokości, bo wtedy wschody są wyrównane. Jest to ważniejsze niż regularność odstępów w rzędzie. Jeśli podłoże jest przesuszone, ale jego temperatura jest jeszcze zbyt niska do kiełkowania, to nasionom nic nie zagraża. Mogą poczekać na sprzyjające warunki. Natomiast gdy już zaczną kiełkować, to nie powinny przerywać tego procesu aż do wschodów.

Tradycyjne siewniki punktowe do siewu kukurydzy po przekroczeniu prędkości roboczej 6 km/h, są podatne na nieregularność mechanicznego dozowania nasion. Wówczas w rzędzie 2-3 ziarniaki padają blisko siebie, a za nimi w dużym odstępie znów 2-3 ziarna. To zjawisko obserwuje się nawet w przypadku nowszych siewników pneumatycznych (podciśnieniowych). Wzrost prędkości często powoduje też spłycenie siewu, co może obniżać kontakt nasion z lepiej uwilgotnioną warstwą gleby i opóźniać kiełkowanie.

Innym poważnym problemem jest utrzymanie zaprogramowanej obsady siewu. Zwiększając prędkość z 6 do 12 km/h, wskutek podwojonego wysiewu można zmarnować do 10% nasion. Później siewki wschodzące zbyt blisko siebie wolniej się rozwijają. Wzajemna konkurencja sprawia, że wydawany przez nie plon może być nawet o 30% mniejszy.

W eksploatacji jest coraz więcej siewników o nadciśnieniowej selekcji i dystrybucji nasion. Zachowują one równomierność wysiewu nawet przy prędkości powyżej 10 km/h. Siewniki nowszych konstrukcji są cięższe i mają możliwość indywidualnego sterowania dociążaniem każdej sekcji wysiewającej, co ogranicza spłycanie wysiewu. Jednak trudno zupełnie wyeliminować to zjawisko, jeśli opór gleby jest bardzo duży, np. z powodu gorszego przygotowania gleby lub dużego zakamienienia.

Typy użytkowe kukurydzy różnią się pod względem cech ziarna. Największe znaczenie gospodarcze w uprawie ma kukurydza zębokształtna (dent). W Europie w uprawach towarowych występują zazwyczaj krzyżówki formy zębokształtnej (dent) i twardej (flint). Termin siewu kukurydzy nie jest wyrażany stałą datą. Wynika ze stanu ogrzania gleby na głębokości umieszczania ziarna siewnego i jego typu. Typ ziarna zazwyczaj wskazuje również kierunek jego wykorzystania. Wykształcane ziarniaki różnią się wielkością i kształtem. Charakterystyczne cechy:

Dent – zębokształtne – (ziarno z wgłębieniem na górnej powierzchni) – ma miękką tkankę odżywczą między zrogowaciałymi bokami. Ta mączna skrobia szybko wysycha w miarę dojrzewania, co jest korzystne w przypadku uprawy na ziarno. Prowadzi to do typowego zagłębienia na wierzchołku ziarniaka. Odmiany o ziarnie dent cechują się wysoką wydajnością. Jednak mają większe wymagania względem temperatury gleby w momencie siewu (8-10ºC).

Flint – twarde – (ziarno wypukłe na górnej powierzchni) – ma większą tolerancję na zimno niż zębowa w okresie rozwoju początkowego. Do siewu wymagają ogrzania gleby do 6-8ºC. Odmiany flint tworzą okrągłe i twardsze ziarno. Miękkie bielmo otoczone jest warstwą zrogowaciałą, co polepsza jego strawność przy uprawie na kiszonkę.